Oirschot

Ik woon alweer zo’n zeven maanden in Azie. Om meer precies te zijn in Laos. Ik heb me hier de laatste tijd vooral beziggehouden met het geven van Engelse les en als ‘regelaar’ voor een project met veel buitenlandse vrijwilligers. Uiteraard ben ik onze gemeente niet vergeten in de afgelopen periode. Ik heb zeer regelmatig contact met het thuisfront en spreek dus nog vaak mensen uit Oirschot. De politiek in Nederland en de gemeente Oirschot volg ik ook nog dus.

De situatie in Nederland lijkt voor steeds meer mensen erg lasting te worden en de groep werklozen en werkende armen neemt gestaag toe. Mensen met een minimuminkomen hebben nu net zoveel of zelfs wat minder koopkracht dan in 1980, terwijl de financiele welvaart in de afgelopen 33 jaar toch echt toegenomen is. Zo’n 15 tot 20 procent van de Nederlandse bevolking is om in de woorden van oud PvdA-lid Marcel van Dam te spreken ‘onrendabel’. Door politieke besluiten van de huidige VVD-PvdA regering en extra bezuinigingen (tegen adviezen van vooraanstaande economen in) vallen wederom harde klappen en worden ook vele van onze ouderen meegetrokken in een crisis waaraan zij weinig schuld hebben. Dat ouderen de dupe worden is overigens niet nieuw maar lijkt wel een steeds groter probleem te worden. Zo herinner ik me nog dat een van mijn oma’s destijds (ergens in de jaren ’90) eigenlijk ook niet altijd rond kon komen en bijvoorbeeld een nieuwe japon ook niet zelf kon betalen. Door de hulp van zonen, dochters, schoondochters etc. werd dat gelukkig wel altijd goed opgevangen. Rijk waren ons opa en oma nooit geweest. Ze waren opgegroeid in armoede en voor mijn ooms en tantes was dat niet anders. Tien kinderen (de Rooms-Katholieke doctrine zat er toen nog goed in) en vies, slecht en onderbetaald werk van ons opa bij de leerlooierij (in het pand waar nu de Action zit, aan het Standaardplein in Oirschot) droegen ook niet bij aan een de kans om een beetje een buffer op te bouwen voor de oude dag. Ons oma was en is overigens geen uitzondering. Zo zijn er in Oirschot, Beers en Spoordonk nog honderden mensen.

Gelukkig werd er na 1945 in Nederland door dezelfde generatie hard gewerkt aan de wederopbouw van het land en werd de verzorgingsstaat opgebouwd. Solidariteit was nog heel gewoon en buren, buurtgenoten, vrienden etc. hielpen elkaar (daarmee niet zeggende dat dat tegenwoordig helemaal niet meer gebeurd). Ondanks zeer geringe steun vanuit onze regio (wat destijds een echt KVP bolwerk was, een van de voorlopers van het CDA) vocht o.a. de toen recent van naam veranderde PvdA (voorheen SDAP) voor de opbouw van sociale vangnetten en betere arbeidsomstandigheden. Aangezien hun strijd gevolgen had voor het gehele land profiteerden hiervan ook de mensen in de Katholieke bolwerken zoals Zuidoost Brabant. De arbeiders in Oirschot en omgeving profiteerden dus evenzeer van de strijd van de partijen waarop men zelf in meerderheid niet op stemde. Overigens deden de Communistische Partij Nederland (CPN), die na 1945 in sommige delen van het land een grote partij partij geworden was, mede vanwege de getoonde moed van veel van haar leden in de oorlogsjaren, en de vakbonden ook hun best en absoluut ook hun duit in het zakje.

De AOW, de achturige werkdag, de WAO, de Bijstand en nog meer van deze voorzieningen werden mede door de strijd en druk van socialisten en communisten ingevoerd. Eerder al had Nederland onder druk van de SDAP een stap gezet in de richting van een echte democratie door de invoering van het algemene kiesrecht in 1917 (voorheen mochten alleen mannen die een bepaald bedrag aan belasting betaalden een stem uitbrengen) en het kiesrecht voor vrouwen in 1919. Onze ouderen hadden dus iets om op terug te vallen en Nederland leek steeds humaner en beschaafder te worden.

De roerige jaren ’60 en ’70 leken aan de Kempen (aan beide zijden van de grens overigens) grotendeels voorbij te gaan. Indirect hadden de maatschappelijke veranderingen overigens zeer zeker gevolgen. De afbrokkelende almacht (en de beklemmende sfeer die dat voor sommige voorheen meebracht) van de Rooms-Katholieke Kerk was daarvan in onze streek misschien wel de meest in het oog springende.

Begin jaren ’80 van de vorige eeuw veranderde er echter ook het een en ander in de wereld wat achteraf gezien enorme gevolgen leek te hebben voor het heden (ik ben geboren in 1982, maar dat was het niet). We hadden in die tijd ook te maken met een economische crisis. Tegelijkertijd kwam in de Verenigde Staten van Amerika een man aan de macht met de naam Ronald Reagan en in het Verenigd Koninkrijk een vrouw die recent overleden is: Margaret Thatcher. De sociale gedachtengang (en het omzien naar elkaar) die voorheen o.a. in Nederland gerespecteerd werd, werd omgeruild door iets waar we nu de hele wrange vruchten van plukken: neoliberalisme. Deze ideologie schreeft o.a. voor dat de verzorgingsstaat moest worden afgebouwd en afgebroken. Er moest ‘hervormd’ worden (hetzelfde woord waarmee voorheen werd opgebouwd) en de ‘vrije markt’ zou alles op kunnen lossen en beter weten en kunnen dan de overheid. Staatsbedrijven werden verkocht (we zien vaak dat oud-ministers en kamerleden na de periode in de Tweede Kamer in het bedrijfsleven actief worden, zou er vaak voorkennis zijn geweest?) en aan de markt overgelaten. Zelfs bedrijven zoals de PNEM (Provinciale Noord-Brabantse Energie Maatschappij), het latere Essent, en andere zeer belangrijke bedrijven warden deels of geheel ‘geprivatiseerd’. De uiterverkoop was begonnen. Mijn partij (opgericht beginjaren ’70, net zoals talloze andere linkse partijen, die grotendeels ook weer snel verdwenen) had in de jaren ’80 nog geen zetel weten de bemachtigen in de Tweede Kamer en de belangrijkste linkse partij in ons parlement op dat moment was dan ook de PvdA. Tijdens de verkiezingen van 1986 behaalde de PvdA 52 zetels en de andere linkse partijen (PSP en PPR) slechts 3 in totaal. De partij schoof verder op naar het midden en Wim Kok schudde (met steun van velen binnen zijn partij) de ideologische veren van de partij af. De partij omarmde de ‘nieuwe orde’ die neoliberalisme heet. Sluimerend won deze nieuwe stroming aan terrein en vele PvdA’ers werden verblind. Traditionele kabinetten volgden elkaar op en er was heel weinig verschil te zien tussen CDA, VVD, D66 en PvdA. Op los zand, en zonder al teveel tegengas (de SP kwam pas in 1994 in de Tweede Kamer) denderde de trein verder. In 2001 (het ging econmisch, vooral voor een kleine groep die zich extreem verrijkte, goed met het land wat door neoliberalen soms zelfs de BV Nederland genoemd werd) was er zelfs een belastingherziening. Niet de grote groep mensen die niet mee konden komen werd geholpen met wat extra’s maar men besloot om de winstbelasting omlaag te brengen en de inkomstenbelasting voor de hoogste inkomens werd ook verlaagd.

In 1990 was Duitsland weer herenigd. West-Duitsland slokte het kleinere en economisch altijd al zwakkere Oost-Duitsland op en door de marktwerking verloren velen hun banen en werd een spel ten uitvoer gebracht wat voor vele modale burgers in de voormalige DDR verregaande gevolgen had). De triomf van het kapitalisme en de nieuwe variant genaamt neoliberalisme leek voor sommigen een duidelijk feit. Superoriteit en arrogantie alom?

Waarom mijn blik op het verleden als het over het heden gaat? Dat antwoord is voor mij duidelijk. Geschiedenis heeft me altijd geboeid en geinteresseerd. Als veertien of vijftienjarige was ik in het inmiddels gesloopte pand van de Kempenhorst al bovenmatig geinteresseerd in hetgeen meester De Groot te vertellen had. En vaak was ik dan de enige van de klas. Want geschiedenis vonden de meesten maar saai. Ik denk dat we naar het verleden moeten kijken om te snappen wat we nu doen, wat we nu zijn en waarom sommige dingen gebeuren of gebeurd zijn. Om historicus en PvdA lid Maarten van Rossem te citeren n.a.v. de vraag ‘wat is historisch besef?’ die SP partijvoorzitter Jan Marijnissen hem stelde tijdens een interview: ‘Dat is het besef dat je je bewust moet zijn van wat vooraf is gegaan. En dat je dus beseft dat wat jij bent, wat jij denkt, wat jij doet en wat jij zegt, maar ook de wereld waarin je rondloopt voor het heden is bepaald’.

Jarenlange promotie (en het voorbeeld van de regering) van het ‘ieder voor zich’ en ‘alles is je eigen verantwoordelijkheid’ denken heeft resultaat gehad. Terugtrekkende overheden (verkoop van woningbedrijven, nutsbedrijven, spoorwegen, busmaatschappijen etc. etc.) en meer ‘vrije markt’ (die voor sommige, en sommige landen, toch echt minder ‘vrij’ en fijn uitpakt dan het woord doet vermoeden) hebben geleid tot graaizucht. Graaizucht van inhalige bankiers bijvoorbeeld. De graaizucht van een kleine minderheid (die van ‘liberale’ regeringen veel vrijheid tot handelen, en weinig regels te volgen had) had en heeft gevolgen voor een grote meerderheid.

Het neoliberalisme (en het systeem waar het een varian van is: het kapitalisme) heeft ernstig gefaald. Steeds meer mensen die er destijds heilig in geloofden geven dat toe. Een alternatief is mogelijk. Echter is er geen blauwdruk voor een ideale samenleving, en dat hoeft ook niet. Als zelfs een VVD kamerlid (de VVD is bij uitstek de partij die het neoliberalisme als voorbeeld heeft en innig omarmd) in de Tweede Kamer zegt dat de bancaire sector niet zonder nadere regels kan, dan zegt dat wel iets. Nu nog de echte daden overigens…

Ik herinner me nog dat de Oirschotse wethouder Willy Evers (VVD) destijds tegen de partijlijn van zijn eigen VVD in, op kwam voor de mensen van de sociale werkplaats. Dat verdiende lof en ik was daar blij mee. Nu lijkt het alsof de sociale werkplaatsen (en daarmee tienduizenden mensen) alsnog slachtoffer gaan worden van absurde bezuinigingen en de leugen dat men in het reguliere bedrijfsleven aan de slag kan (op dit moment en met de huidige wetgeving zal dat in meerderheid absoluut niet het geval zijn). Ook minder kapitaalkrachtige ouderen en andere kwetsbare groepen in onze samenleving krijgen flinken tikken door het politieke besluit van deze regering om verder te bezuinigen waar dat al lang niet meer wenselijk is (uit menselijk en economisch oogpunt). Ik hoop dat wethouder Evers zich ook nu van zijn meest sociale kant laat zien en (misschien wel weer tegen de partijlijn van zijn eigen partij in) zal knokken voor het best mogelijke voor de mensen die een steuntje in de rug ontzettend hard nodig hebben. Ik daag de Oirschotse bestuurders en gemeenteraadsleden ook uit om te laten zien dat we als gemeente (ondanks de grote druk die door de landelijke overheid gelegd wordt op de gemeentes) zo goed en sociaal mogelijk door deze tegenslagen heen kunnen komen.

Kijk gerust ook eens naar de historie en de neoliberale utopie (en de gevolgen daarvan) van de laatste 35 jaar. Erg leerzaam. Voor sommigen misschien zelfs een beetje confronterend. Maar daar worden we nooit stommer van toch? Jan Marijnissen zegt in zijn laatste boek (‘Kijk op deze tijd’) het volgende tijdens een vraaggesprek dat hij heeft met iemand anders: ’Wij hebben ons beiden in de jaren zeventig ook schuldig gemaakt aan utopisch denken toen we te lang positief waren over de gang van zaken in China’. Toegeven en aanpassen als het nodig is, is geen schande. In mijn ogen zelfs heel belangrijk.

Met vriendelijke groeten en tot ziens,

Sander Putmans
oud voorzitter van de SP afdeling Oirschot